Bezsenność to zaburzenie ilości bądź jakości snu. Trudności mogą przejawiać się jako problemy z zasypianiem, zbyt wczesnym budzeniem się, jak również przerywanym lub nieregularnym snem.
Sen jest niezbędnym do życia elementem fizjologii człowieka, warunkującym prawidłowy przebieg procesów psychicznych. Ma ogromne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania układu nerwowego, gdyż podczas jego trwania nasz mózg pracuje inaczej. Podczas snu jesteśmy w stanie odpocząć i zregenerować siły, dzięki czemu mamy więcej energii. W zależności od wieku, potrzebna nam jest inna ilość snu do tego, abyśmy następnego dnia czuli się wyspani. Najwięcej snu potrzebują noworodki i niemowlęta, które większą część doby spędzają właśnie śpiąc. U noworodków jest to około 14-17 godzin, natomiast u niemowląt około 12-15 godzin. Mniejszej ilości snu potrzebują dzieci w wieku przedszkolnym, bowiem jest to około 10 godzin, natomiast dzieci w wieku szkolnym mogą spać 9 godzin. U nastolatków ilość snu odpowiednia do całkowitej regeneracji organizmu wynosi 8 godzin, a u dorosłych zmniejsza się od 6 do 8 godzin. Najmniej snu potrzebują osoby starsze, bo tylko 6-7 godzin na dobę.

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, że sen można podzielić na różne fazy, w tym dwie główne: NREM i REM. Faza NREM to tak zwany sen wolnofalowy, charakteryzujący się wolnym ruchem gałek ocznych. Jest to głęboki sen, a w jego przebiegu pojawiają się fale delta aktywności elektrycznej mózgu. Z kolei fazę REM cechuje szybki ruch gałek ocznych i to właśnie w trakcie jej trwania najczęściej pojawiają się marzenia senne, czyli po prostu sny. Każdy sen rozpoczyna się fazą NREM, która trwa od 80 do 100 minut, po czym następuje faza REM trwająca około 15 minut. U ludzi dorosłych w ciągu całej nocy taki cykl powtarza się zwykle cztery lub pięć razy, a im dłużej śpimy, tym bardziej zmienia się długość poszczególnych faz.
Sen ma kluczowe znaczenie dla naszego zdrowia, niestety coraz więcej z nas, skarży się na bezsenność, którą uznaje się za chorobę cywilizacyjną. Jej objawy występują nawet u 30-50% dorosłych. Takie osoby skarżą się na trudności w zasypianiu, utrzymaniu snu, zbyt wczesne budzenie się lub sen o złej jakości, mówiąc inaczej, niedający wypoczynku. Bezsenność możemy podzielić według wielu kryteriów, jednakże najistotniejszy jest ten, ze względu na czas trwania objawów. Wyróżniamy zatem bezsenność przygodną, o czasie trwania do kilku dni oraz krótkotrwałą, trwającą do 4 tygodni. Obie są najczęściej powodowane reakcją na stres lub zmianą trybu życia. Bezsenność krótkotrwałą wywołują także choroby somatyczne, na przykład infekcje czy choroby przebiegające z bólem. Istnieje również bezsenność przewlekła, czyli trwająca powyżej miesiąca i jest ona związana z zaburzeniami psychicznymi, przewlekłymi chorobami somatycznymi oraz uzależnieniami. Eksperci nie są zgodni, co do długości czasu trwania bezsenności, po upływie którego należy interweniować, jednak uważa się, że podjęcie leczenia jest wskazane wtedy, gdy bezsenność staje się przyczyną znacznego cierpienia i/lub uniemożliwia normalne funkcjonowanie.
Poszukiwanie przyczyny bezsenności należy rozpocząć od oceny ogólnego stanu zdrowia, której to dokonuje lekarz rodzinny. Ocena obejmuje zebranie wywiadu, badanie lekarskie, pomiar ciśnienia tętniczego, a w razie potrzeby wykonanie EKG i badań okresowych. Kiedy stan somatyczny nie wskazuje możliwej przyczyny bezsenności, warto udać się do psychiatry, w celu wykluczenia zaburzeń psychicznych. Jeśli te badania również nie dadzą odpowiedzi na pytanie o przyczynę bezsenności, konieczne jest zwrócenie uwagi na tryb życia i przestrzeganie zasad higieny snu. Zadaniem pacjenta jest prowadzenie dzienniczka snu, który pomoże lekarzowi podjąć odpowiednią decyzję dotyczącą metody leczenia. W sytuacji, gdy ustalenie przyczyn bezsenności nadal jest niemożliwe, wskazana jest konsultacja w poradni leczenia zaburzeń snu, gdzie specjaliści oceniają rzadsze przyczyny tej choroby.
Leczenie bezsenności obejmuje terapię poznawczo-behawioralną, pozwalającą na zmianę zachowań i nawyków. Do jej najważniejszych interwencji zaliczamy: skrócenie czasu snu, kontrolę bodźców oraz higienę snu. Technika redukcji snu polega na skracaniu czasu spędzanego w łóżku do tego stopnia, aby tylko nieznacznie przekraczał on czas snu. Pozostały czas doby należy spędzać aktywnie poza łóżkiem po to, by zwiększyć biologiczną potrzebę snu. Technika kontroli bodźców, to nic innego jak przestrzeganie kilku niezwykle istotnych zaleceń. Mowa tu między innymi o: unikaniu drzemek, wstawaniu zawsze o tej samej porze, używaniu łóżka tylko do spania (czytać czy oglądać telewizję powinniśmy w innym miejscu) i kładzeniu się do łóżka tylko wtedy, gdy jesteśmy senni. Trzecią formą terapii jest higiena snu, która polega na przestrzeganiu zaleceń poprawiających jakość snu, takich jak: zaniechanie spożywania kofeiny, alkoholu i papierosów przed snem, unikanie spożywania ciężkich posiłków, wzmożenie aktywności fizycznej w ciągu dnia, unikanie jaskrawego światła oraz korzystania z elektroniki w sypialni. Poza terapią poznawczo-behawioralną, można zastosować leczenie farmakologiczne. Obok środków dostępnych na receptę, mamy do dyspozycji również leki ziołowe na bezsenność (z melisą lub walerianą) oraz melatoninę. Jednak pamiętajmy, że w leczeniu bezsenności nie powinniśmy działać na własną rękę, gdyż niekontrolowane przyjmowanie leków nasennych może prowadzić do wystąpienia poważnych objawów niepożądanych oraz uzależnienia.
Każdy przypadek bezsenności powinien być badany i rozpatrywany indywidualnie, a analiza oraz ocena ogólnego stanu pacjenta staje się przesłanką do zalecenia odpowiedniej terapii. Skutki długotrwałej bezsenności mogą być bardzo poważne, dlatego nie bagatelizujmy problemu, bo to choroba, którą należy leczyć!

autor: Martyna Majewicz
zdjęcie:pixelus