Anoreksja i bulimia to najczęściej występujące zaburzenia odżywiania. Obie te choroby są bardzo niebezpieczne dla zdrowia, dlatego w przypadku ich wystąpienia konieczne jest kompleksowe leczenie.

Zaburzenia odżywiania należą do grupy zaburzeń psychicznych. Występują u osób w każdym wieku, jednak najczęściej rozwijają się wśród nastolatków oraz młodych dorosłych. Do tej pory nie udało się ustalić ich przyczyny, dlatego też rozpatrywane są one indywidualnie u każdego chorego. W celu ustalenia źródła choroby lekarze i terapeuci biorą pod uwagę tak zwany model biopsychospołeczny, a zatem zwracają uwagę na szereg różnorodnych czynników: biologicznych, psychologicznych, osobowościowych, społecznych, środowiskowych czy kulturowych, które, jak się okazuje, mogą wpływać na początek, rozwój oraz przebieg zaburzeń. Anoreksja i bulimia bardzo często występują z depresją lub zaburzeniami lękowymi, aczkolwiek badacze nie są zgodni co do tego, czy problemy emocjonalne są przyczyną, czy może skutkiem zaburzeń odżywiania. W specjalistycznej literaturze można znaleźć trzy rodzaje proponowanych modeli ich powstawania. Jako pierwszy wymienia się model socjokulturowy, czyli nic innego jak wpływ kultury i wzorce kreowane przez media. Coraz częściej można zauważyć, że zewsząd propagowany jest ideał szczupłej sylwetki. Ze względu na to, iż nie jest łatwo sprostać „standardom urody”, taki nacisk kulturowy może powodować u części osób różnego rodzaju zaburzenia odżywiania. Mowa tutaj przede wszystkim o jednostkach najbardziej wrażliwych na takie przekazy społeczne, czyli osobach z nadwagą lub wchodzących w okres dojrzewania. To niestety pierwszy krok do błędnego postrzegania siebie, swojego ciała oraz obsesyjnego dbania o niską wagę. Model ten wyjaśnia zarówno powstawanie anoreksji jak i bulimii. W literaturze można znaleźć także model redukcji stresu, który bezpośrednio dotyczy bulimii. Przebieg zachowań cierpiących na tę chorobę przybiera postać błędnego koła. Zaczyna się od diety i z czasem przyjmowania coraz mniejszej liczby kalorii, to doprowadza do złamania narzuconych sobie wytycznych i objadania, a następnie powrotu do odchudzania. Dzieje się tak, gdyż stosowane diety stają się coraz bardziej restrykcyjne, co wywołuje silny stres. Negatywne emocje powodują chęć „zajadania się”, z kolei złamanie diety i nadmierne objadanie się skutkuje poczuciem winy oraz lękiem przed przybraniem na wadze. Chorzy, aby temu zapobiec, wywołują wymioty, sięgają po środki przeczyszczające i dopuszczają się innych zachowań, które według nich pomogą im w odchudzaniu. Trzeci model – autonomii lub kontroli, dotyczy anoreksji. Według niego choroba ta jest związana z trudnościami w komunikowaniu emocji, chęcią uzyskania niezależności i posiadania poczucia kontroli przynajmniej w tym jednym aspekcie, jakim jest odchudzanie. Jak się okazuje, taka potrzeba niezależności wynika z nadmiernej kontroli sprawowanej przez rodziców. Zaobserwowano, że w rodzinach osób chorych na anoreksję, rodzice ograniczają niezależność, nadmiernie angażują się w życie prywatne dziecka i często zgłaszają sprzeciwy wobec wyrażanych potrzeb czy emocji. Efektem tego jest chęć dążenia do posiadania pełnej kontroli nad spożywaniem pokarmów, a to niestety często przybiera tak skrajną postać, jaką jest anoreksja. Co ciekawe, poza wyżej wymienionymi czynnikami oraz modelami, jaką jedną z przyczyn powstawania różnego rodzaju zaburzeń odżywiania, wymienia się także uwarunkowania genetyczne. Wyniki badań potwierdziły, że osoby, które mają bliskiego krewnego z jakimś zaburzeniem odżywiania, same mają od 7 do nawet 12 razy zwiększone ryzyko pojawienia się tego problemu u nich.
Wiemy już, co może mieć wpływ na pojawienie się zaburzeń odżywiania, dlatego teraz przejdźmy do tego, czym są anoreksja i bulimia oraz jak wygląda przebieg tych chorób. Termin anoreksja (anorexia) pochodzi z greckich słów: an-brak i orexis-apetyt. Zaburzenie to polega przede wszystkim na podejmowaniu licznych celowych działań prowadzących do utraty masy ciała lub podtrzymywaniu małej masy ciała, przy czym wynosi ona co najmniej 15% poniżej oczekiwanej normy odpowiedniej do wieku i wzrostu. Do tego dochodzą różnego rodzaju inne zaburzenia, chociażby spostrzegania własnego obrazu ciała, somatyczne, metaboliczne czy neuroendokrynologiczne. W związku z wyznaczonym przez siebie celem, jakim jest redukcja masy do coraz mniejszych wartości oraz jej późniejsze utrzymanie, chory ciągle ogranicza ilość i częstość przyjmowanych posiłków, zawęża dietę oraz unika tuczących pokarmów. Ponadto stosuje wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, przyjmuje środki redukujące łaknienie lub stosuje środki przeczyszczające/ moczopędne. Takim działaniom towarzyszy postrzeganie siebie jako nadal „zbyt grubego” i lęk przed przytyciem. U chorych na anoreksję bardzo często występują takie objawy jak: obniżenie temperatury ciała, wypadanie włosów, zaburzenia rytmu serca, obniżenie ciśnienia krwi, omdlenia, zawroty głowy i wiele innych dolegliwości, także psychicznych, na przykład: obniżenie nastroju, zaburzenia snu, drażliwość, brak sensu życia czy nawet pojawienie się myśli samobójczych. Niewątpliwie anoreksja wymaga jak najszybszego leczenia, gdyż w miarę jej rozwoju dochodzi do bardzo poważnych zaburzeń somatycznych i psychicznych, a w około 15% przypadków choroba ta kończy się śmiercią. Dlatego też tak ważne jest zaobserwowanie objawów w jak najwcześniejszym stadium, prawidłowa diagnoza i oczywiście podjęcie odpowiedniego leczenia. Niestety nie jest to łatwe, gdyż osoba chora początkowo chce tylko „zrzucić parę kilogramów”, dopiero z czasem rodzina dostrzega problem ograniczania jedzenia, a pierwsze objawy anoreksji są widoczne już przy znacznym poziomie wyniszczenia organizmu. W związku z powyższym, najlepiej od razu, gdy tylko pojawią się pierwsze niepokojące myśli dotyczące zdrowia danej osoby warto zmotywować ją do konsultacji psychologicznej. Leczenie anoreksji powinno być postępowaniem kompleksowym i długoterminowym, obejmującym aspekty psychologiczne, psychiatryczne, a także somatyczne, związane z tym zaburzeniem. Wymaga ono indywidualnego podejścia do każdego pacjenta i zazwyczaj opiera się na psychoedukacji oraz psychoterapii, których celem jest zmiana sposobu myślenia, zachowania i odżywiania. Niekiedy, w bardziej zaawansowanych postaciach tej choroby, postępowanie to wiąże się z behawioralnym treningiem jedzenia w warunkach szpitalnych, a przy występujących innych objawach, takich jak depresja czy lęki, dodatkowo wdraża się leczenie farmakologiczne. Bulimia to z kolei termin pochodzący od greckich słów bous i limos, oznaczających „byczy głód”. Zaburzenie to charakteryzuje się koncentrowaniem życia wokół jedzenia, z jednoczesnymi próbami kontrolowania masy ciała. Dodatkowo do tego dochodzą okresowo występujące niekontrolowane napady tak zwanej żarłoczności, po których chory podejmuje różnego rodzaju czynności przeciwdziałające skutkom przyjętego w nadmiernych ilościach pokarmu. Te czynności to między innymi: wywoływanie wymiotów, stosowanie środków hamujących apetyt, przeczyszczających, moczopędnych lub preparatów hormonów tarczycy. Bulimia powoduje szereg zaburzeń somatycznych, na przykład: niedobory witaminowe, zaburzenia wodnoelektrolitowe, stany zapalne gardła i przełyku czy powikłania stomatologiczne, a także psychicznych: depresję, lęk oraz uzależnienia. Chorzy na bulimię początkowo starają się ukrywać przed najbliższymi wszelkie epizody przejadania się i następujących po nich kompulsywnych wymiotów, dlatego też rodzina bardzo długo może nie zdawać sobie sprawy z tych problemów. Oczywiście bulimia wymaga leczenia, dlatego bardzo ważne jest właściwe zdiagnozowanie zaburzeń, określenie stopnia ich rozwoju, nasilenia i czasu trwania. Terapia jest leczeniem kompleksowym, które powinno obejmować psychoedukację, psychoterapię oraz farmakoterapię. Niezwykle istotne jest również zwrócenie uwagi na ewentualne współwystępujące uzależnienia i odpowiednie formy ich leczenia.
Na pewnym etapie choroby może być ciężko samemu sobie z nią radzić, dlatego warto przełamać wstyd i sięgnąć po pomoc. Zaburzenia odżywiania uznawane są za zaburzenia psychiczne o najwyższej śmiertelności, z drugiej jednak strony u nawet 85% osób, które podjęły się leczenia zauważono poprawę w postaci częściowego lub nawet całkowitego ustąpienia objawów.

autor: Martyna Majewicz